– પરમ પૂજ્ય સ્વામી ચિદાનંદ સરસ્વતી (મુનિજી)
આપણે ખોરાક વિષે એવું માનીએ છીએ જે આપણા મોંમાં પ્રવેશે તે જ ખોરાક છે. જો કે, આપણે આપણી આંખોથી પણ ‘ખાઈએ છીએ, આપણે આપણા કાનથી ‘ખાઈએ છીએ’ અને આપણે આપણી ઇન્દ્રિયોથી ‘ખાઈએ છીએ’.
હું વારંવાર સાંભળું છું, લોકો મને કહે છે કે તેઓ શાકાહારી છે, તેઓ એવું કંઈપણ ખાતા નથી જેનુ ઉત્પાદન હિંસાથી થયું હોય. પછી, તેઓ બહાર જાય છે અને તેઓ હોરર ફિલ્મો જુએ છે, અથવા પોર્નોગ્રાફી જુએ છે, અથવા બેસીને નિષ્ક્રિય, અન્યો વિશે અપમાનજનક ગપસપમાં વ્યસ્ત રહે છે.
આ ક્રિયાઓ ‘ખોરાક’ છે અને આપણે જે ખાઈએ છીએ તેવી જ અસર કરે છે. એક ક્ષણ માટે તમારી આંખો બંધ કરો અને ગમે તેવા વિચારો આવવા દો. તમે જોશો કે તમારા મનમાં જે વિચારો આવે છે તે તમારા રોજિંદા જીવન સાથે સંબંધિત છે, તમે જેમની સાથે સંકળાયેલા લોકો, તમે જોયેલી અથવા સાંભળેલી વસ્તુઓ અને તમે જ્યાં ગયા છો તે સ્થાનો સાથે સંબંધિત છે. તેમ છતાં, કેટલીકવાર આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે જે જોઈએ છીએ અને સાંભળીએ છીએ તેનાથી પ્રભાવિત થયા વિના આપણે આગળ વધી શકીએ છીએ. અમે કહીએ છીએ, ‘તે માત્ર એક મૂવી છે’ અથવા, ‘તે બિન હાનિકારક ગપસપ છે.’ જો કે, આ એવી બાબતો છે જે વાસ્તવમાં આપણી સમગ્ર માનસિક સ્થિતિ નક્કી કરે છે.
આપણે બાળકોને ટીવી પર કે ફિલ્મોમાં સાંભળેલા શબ્દો, શબ્દસમૂહો અને ગીતોનું પુનરાવર્તન કરતા કેટલી વાર સાંભળીએ છીએ? આપણે કેવી રીતે આશા રાખી શકીએ કે તેઓ બધા શબ્દો યાદ રાખશે અને છતાં હિંસાથી પ્રભાવિત થશે નહીં? આપણે જે અનુભવીએ છીએ તે બધું, પછી ભલે તે પ્રત્યક્ષ રીતે અથવા વિવેકપૂર્ણ રીતે (જેમ કે મૂવી અથવા ટેલિવિઝનમાં), આપણા અસ્તિત્વ પર એક અલગ છાપ છોડી દે છે.
આ છાપ, અથવા સંસ્કાર, પાછળથી આપણે જે રીતે અનુભવીએ છીએ, આપણે જે પસંદગીઓ કરીએ છીએ અને આપણે જે જીવન જીવીએ છીએ તે નક્કી કરે છે.
આપણે આપણી તદ્દન નવી મર્સિડીઝમાં ક્યારેય કાદવ – અથવા તો સસ્તા-ગુણવત્તાવાળા ગેસોલિન – ડમ્પ નહીં કરીએ. ઓલિમ્પિકમાં દોડવા જઈ રહેલા એથ્લેટને આપણે ભારે, ચીકણો, ખરાબ રીતે રાંધેલો ખોરાક ખવડાવીશું નહીં. આપણે અસ્થમાથી પીડાતી વ્યક્તિને ધુમાડાથી ભરેલી ક્લબમાં લઈ જઈશું નહીં. તો પછી આપણે આટલી અવિચારી રીતે દરેક અંગ દ્વારા આપણા પોતાના જીવનમાં ઝેર કેવી રીતે ભરી શકીએ?
મહાત્મા ગાંધીની એક પ્રખ્યાત તસવીર છે જે આખા ભારતમાં લગાવાતી હતી. ગાંધીજી ત્રણ વાંદરાઓ સાથે બેઠા હતા. એક વાંદરાની આંખો પર હાથ હતો; બીજાના મોં પર તેના હાથ હતા અને ત્રીજાના કાન પર હાથ હતા. કેપ્શન હતું ‘કોઈ બુરાઈ ન જુઓ, ખરાબ ન બોલો, ખરાબ સાંભળો નહીં.’ હું તેના માથા પર હાથ રાખીને ચોથો વાનર પણ ઉમેરીશ: ‘કોઈ ખરાબ ન વિચારો.’ તો આપણે ખરેખર શુદ્ધ, દૈવી જીવન જીવી શકીશું.
